Over dit project #

De moderne Nederlandse en Vlaamse familienamen zijn streekgebonden: ze komen in de regel geconcentreerd voor in een kerngebied in een bepaalde regio, waar de oorsprong van de naam ligt. Wie Dijkstra heet, is hoogstwaarschijnlijk een Fries of heeft Friese voorouders. Typisch West-Vlaamse namen zijn Vandenbussche, Florizoone enzovoort. In de familienamengeografie wordt de regionale verspreiding van familienaampatronen wetenschappelijk onderzocht.

Dit onderzoek houdt me al sinds de vroege jaren negentig bezig, toen het voor het eerst mogelijk werd om de geografische verspreiding van de Nederlandse en Vlaamse familienamen met behulp van de computer te karteren. Er volgde een reeks publicaties waarin aan de hand van digitale familienamenlijsten (nl. inwoners van België uit het bevolkingsregister in 1987 resp. Nederlandse telefoonabonnees uit 1993) structurele contrasten in de familienaamvorming in het Nederlandse taalgebied werden toegelicht.

In 2016 kon ik mijn naamgeografisch onderzoek vernieuwen: dankzij nieuw materiaal (uit 2007) en nieuwe software konden naamkaarten met een relatieve weergave van de frequentie van naamtypes gemaakt worden. Op de nieuwe naamkaarten tekenen de de contrasten zich scherp af, maar de fundamentele tegenstellingen die mijn eerder onderzoek aan het licht gebracht heeft, zijn onveranderd gebleven.

Sinds 2022 publiceer ik de oude en nieuwe resultaten van mijn onderzoek hoofdzakelijk in deze online Atals, een medium dat voor iedereen toegankelijk is.

Ann Marynissen
https://niederlandistik.uni-koeln.de/marynissen.html

In de Index van lexemen worden de behandelde lexemen alfabetisch opgesomd. Als je klikt op een lexeem (onderaan), verschijnen de links naar de webpagina's waarop de variatie bij dat lexeem gekarteerd en becommentarieerd is.

Als je wilt weten of een concrete familienaam in een kaart in deze atlas is verwerkt, voer dan deze naam in het zoekvenster bovenaan in.

Als je een overzicht wilt van bijvoorbeeld alle types spellingvariatie die onderzocht zijn, klik dan op de beginpagina op het deel Orthografie, vervolgens bijv. op Spellingvariatie c / k / ck / kk, kies daarna één van de lexemen waarin deze spellingvariatie is behandeld, bijv. c / k in de beroepsnaam 'koopman'.
De delen Fonologie, Morfologie en Lexicon zijn op dezelfde manier toegankelijk. De blauwe links verwijzen naar webpagina's met kaarten en commentaren, de rode links (nog) niet.

Het hoofdstuk Categorieën familienamen biedt een overzicht van lexicale motiefgroepen en grammaticale types en hun verspreiding in het Nederlandse taalgebied.

Aan heel wat hoofdstukken gaan algemene, synthetiserende beschouwingen vooraf, bijv. Algemeen: familienamen en migratie, Algemeen: spellingverschillen Nederland / Vlaanderen, Algemeen: verhouding dialecten / familienamen, Algemeen: lexicale variatie, Algemeen: de structuur van patroniemen, Algemeen: de structuur van beroepsnamen, Algemeen: de structuur van eigenschaps- en diernamen, Algemeen: de structuur van woonplaatsnamen, Algemeen: de structuur van herkomstnamen.

De kaarten in deze familienamenatlas zijn gemaakt op basis van de exhaustieve lijst van familienamen van inwoners van België resp. van Nederland in 2007.

Het Belgische materiaal bevat de familienamen, de woonplaats (fusiegemeente) en het aantal naamdragers per fusiegemeente van al wie in het Belgische bevolkingsregister geregistreerd was op 31-12-2007.

Het Nederlandse materiaal bevat alle familienamen (314.000 in totaal), met aanduiding van het aantal naamdragers per gemeente, die omstreeks 5 september 2007 bij de Gemeentelijke Basisadministratie van de Nederlandse gemeenten geregistreerd waren. Ik dank van harte Leendert Brouwer (Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag) en dr. Gerrit Bloothooft (Univ. Utrecht) voor het ter beschikking stellen van dit materiaal voor wetenschappelijke doeleinden.

Ingenieur Sebastiaan Marynissen (Whisthub BV) ontwikkelde op maat gemaakte karteersoftware voor dit materiaal, waarmee variabelenkaarten worden getekend met in grootte variërende cirkeldiagrammen met kleuren, die de frequentie en verspreiding van de geselecteerde naamtypes in het Nederlandse taalgebied weergeven, naar het model van de kaarten in de Deutscher Familiennamenatlas.

Tenzij anders aangegeven, wordt geopteerd voor kaarten met relatieve frequenties (d.w.z. procentuele weergave van het aantal naamdragers in verhouding tot het totale inwoneraantal van de gemeenten), met als ondergrens vijf naamdragers per gemeente. Bij de karteringswijze met relatieve frequenties tekenen de kerngebieden van de contrasterende naamtypes zich scherp af.

Wie de verspreiding van afzonderlijke familienamen wil opzoeken, kan terecht op de websites https://familienaam.be (voor België) en https://www.cbgfamilienamen.nl/nfb/ (voor Nederland), waarvoor hetzelfde materiaal is gebruikt als voor deze atlas.

De webpagina's met naamkaarten die online in deze DokuWiki gepubliceerd worden, hebben de volgende vaste structuur:

• Kaart(en) (A,B,C …) met geografische verspreiding van de behandelde types in het Nederlandse taalgebied
• Vraagstelling: toelichting van het type variatie dat behandeld wordt
• Commentaar: interpretatie van het kaartbeeld
• Andere variatie: verwijzingen naar webpagina's met andere types variatie bij hetzelfde lexeem
• Gegevens: opsomming van tokens (d.i. afzonderlijke familienaamvormen met hun frequentie) voor elk gekarteerd type
• Tag: (rechts onderaan:) overzicht van alle pagina’s in de atlas waarop het getagde lexeem behandeld is