Inhoud

Morfologische variatie bij de diernaam 'wolf'

Kaart

Vraagstelling

Gedocumenteerd wordt de morfologische variatie bij familienamen met het grondwoord 'wolf'. In de meeste gevallen betreft het een metaforisch gebruikte diernaam (nl. De Wolf, Swolfs), maar de nominatief Wolf en de genitief Wolfs kunnen ook patroniemen zijn, naar de Germaanse voornaam Wolf (cfr. namen als Wolfsen, Wulfse) of er kan een huisnaam in het spel zijn (nl. de woonplaatsnaam Van der Wolf).
Er worden vijf types gekarteerd:

  1. Type De Wolf, met voorgevoegd lidwoord
  2. Type Wolf, zonder naamvormend element
  3. Type Wolfs, met genitiefuitgang -s
  4. Type Swolfs, met genitiefaanloop én -uitgang
  5. Type Van der Wolf, met voorgevoegd voorzetsel + lidwoord

Commentaar

Het type De Wolf, dat zeker voor een diernaam staat, overheerst in de westelijke helft van Vlaanderen. In het midden van Vlaanderen gaat het lidwoordgebied over in het zuidoostelijke genitiefgebied, dat in Nederland de provincies Noord-Brabant en Limburg omvat (type Wolfs). Op de grens tussen het lidwoordgebied en het genitiefgebied komt de vorm Swolfs voor, met genitiefaanloop -en uitgang. De voorgevoegde -s is het restant van het gegenitiveerde lidwoord: des wolfs > swolfs.
In Nederland houden de types De Wolf en Wolf elkaar ongeveer in evenwicht, waarbij in Zeeland, de Randstad Holland en Friesland de lidwoordnamen lichtjes in de meerderheid zijn, in Gelderland, Overijssel, Drente en Groningen evenwel het type Wolf couranter is dan De Wolf.
Het type Van der Wolf, waarbij wolf aan een huis of herberg refereert, is verspreid in Zuid-Holland. Diernamen met inleidend Van der/den/de als Van der Vos, Van der Valk, Van der Zalm, Van den Snoek verwijzen naar een huis of herberg dat naar een van deze dieren genoemd was. Dergelijke namen zijn typisch voor het zuidwesten van Nederland; hun bakermat is Zuid-Holland (Marynissen 1999: 30-32).

Andere variatie

Klankvariatie: zie o / u in namen met 'wolf'
Spellingvariatie: zie de diernamen 'Dewolf' / 'De Wolf'

Gegevens

Type De Wolf:
Tokens: De Wolf (3870) Dewulf (3407) de Wolf (2763) De Wulf (1873) de Wolff (1177) Dewolf (460) de Wulf (58) DeWulf (14) DeWolf (11)

Type Wolf:
Tokens: Wolf (3987) Wolff (2194) Wulff (209) Wulf (37)

Type Wolfs:
Tokens: Wolfs (4157) Wolffs (132) Wolves (29) Wolffes (6)

Type Swolfs:
Tokens: Swolfs (647)

Type Van der Wolf:
Tokens: van der Wolf (1033) van der Wolff (41)

Ann Marynissen