atlas

De variatie in de consonantencluster ft / cht in woonplaatsnamen die de verspreide plaatsnaam gracht 'gracht, kanaal' bevatten, wordt gekarteerd. Zowel enkelvoudige als samengestelde familienamen worden opgenomen.

Type Gracht:
Tokens: Coenegrachts (490) van der Gragt (295) van der Gracht (245) Coenegracht (185) Vergracht (112) Grachten (60) Vander Gracht (59) Van de Gracht (34) Van der Gracht (31) Berghgracht (21) Van Der Gracht (18) Vergragt (11) Koenegracht (10) Indegracht (10) Van den Meulengracht (7)

Type Graft:
Tokens: van der Graft (139) van de Molengraft (107) Graft (49) Graftdijk (42) van Graft (20) van den Molengraft (17) Grafthuis (15) van de Graft (14)

Een typisch Nederlandse klankwijziging die in de andere moderne West-Germaanse talen niet voorkomt, is de overgang van de cluster -ft in -cht. Woorden als lucht, kracht, zacht, achter, stichten, hechten staan tegenover Duits Luft, Kraft, stiften, heften en Engels loft, craft, soft, after. De tegenstelling is betrekkelijk jong; ze ontstond pas in het Vroegmiddelnederlands. De ontwikkeling -ft > -cht trad het eerst op in het zuiden. De meeste relicten met -ft zijn dan ook te vinden in Noord-Nederlandse dialecten: after, graft, gekoft, soft (Van Loon 2014: 236). De -cht verspreidde zich vanuit het zuidwesten naar het noorden: in de 13de en 14de eeuw is het noorden nog een vrij homogeen -ft-gebied bij werkwoordsvormen als vercoft, ghecoft (Berteloot 1984: 93, kaart 132; Rem 2003: 196).
In de moderne familienamen die de soortnaam gracht bevatten, is de Middelnederlandse klanktegenstelling tussen zuidelijke Gracht- en noordelijke Graft-vormen behouden, met uitzondering van Noord-Holland, dat de -ft-vormen voor -cht-varianten ingewisseld heeft. Ann Marynissen