Inleiding #

De moderne Nederlandse en Vlaamse familienamen zijn streekgebonden: ze komen in de regel geconcentreerd voor in een kerngebied in een bepaalde regio, waar de bakermat van de naam ligt. Wie Dijkstra heet, is hoogstwaarschijnlijk een Fries of heeft Friese voorouders. Typisch West-Vlaamse namen zijn Vandenbussche, Florizoone enzovoort. In de familienamengeografie wordt de regionale verspreiding van familienaampatronen wetenschappelijk onderzocht.
Deze online Atlas van familienamen in het Nederlandse taalgebied (AFNT) beoogt de geografische verspreiding van types Nederlandse en Vlaamse familienamen anno 2007 in kaart te brengen en te becommentariëren. De nadruk ligt op het taalkundig ontsluiten van de rijke variatie die in onze familienamen verborgen zit.
In de naamkaarten met contrasterende types familienamen komen vier soorten variatie aan bod: orthografische variatie (spelling), fonologische variatie (klanken), morfosyntactische variatie (vormen) en lexicale variatie (woordenschat).
Dit onderzoek brengt fundamentele tegenstellingen aan het licht, die historische breuklijnen in het Nederlandse taalgebied weerspiegelen. Deze zijn deels ontsloten in mijn familienamengeografisch onderzoek waarover ik vanaf 1991 gestaag gepubliceerd heb (zie de bibliografie), maar er is nog veel nieuws te ontdekken!

Ann Marynissen
Institut für Niederlandistik
Universität zu Köln
https://niederlandistik.uni-koeln.de/personen/professoren/prof-dr-ann-marynissen

De kaarten in deze familienamenatlas zijn gemaakt op basis van de exhaustieve lijst van familienamen van inwoners van België resp. van Nederland in 2007.
Het Belgische materiaal bevat de familienamen, de woonplaats (fusiegemeente) en het aantal naamdragers per fusiegemeente van al wie in het Belgische bevolkingsregister geregistreerd was op 31-12-1997.
Het Nederlandse materiaal bevat alle familienamen (314.000 in totaal), met aanduiding van het aantal naamdragers per gemeente, die omstreeks 5 september 2007 bij de Gemeentelijke Basisadministratie van de Nederlandse gemeenten geregistreerd waren. Ik dank van harte Leendert Brouwer (Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag) en dr. Gerrit Bloothooft (Univ. Utrecht) voor het ter beschikking stellen van dit materiaal voor wetenschappelijke doeleinden.
Ingenieur Sebastiaan Marynissen (Whisthub BV) ontwikkelde op maat gemaakte karteersoftware voor dit materiaal, waarmee variabelenkaarten worden gemaakt met in grootte variërende cirkeldiagrammen met kleuren, die de frequentie en verspreiding van de geselecteerde naamtypes in het Nederlandse taalgebied weergeven, naar het model van de kaarten in de Deutscher Familiennamenatlas. Tenzij anders aangegeven, wordt geopteerd voor kaarten met relatieve frequenties (d.w.z. procentuele weergave van het aantal naamdragers in verhouding tot het totale inwoneraantal van de gemeenten), met als ondergrens 5 naamdragers per gemeente. Bij de karteringswijze met relatieve frequenties tekenen de kerngebieden van de contrasterende naampatronen zich scherp af.

Wie de verspreiding van afzonderlijke familienamen wil opzoeken, kan terecht op de websites https://familienaam.be (voor België) en https://www.cbgfamilienamen.nl/nfb/ (voor Nederland), waarvoor hetzelfde materiaal is gebruikt als voor deze atlas.