atlas

De moderne familienamen bevatten veel variatie op het gebied van de klanken.
Enkele voorbeelden van verwante naamvormen waarbij de klinker varieert, zijn:

• De Hertogh/Den Hartog
  
• Krol/Krul
  
• Koning/De Ceuninck
  
• De Vlaminck/Vleminckx
  
• Broers/Gebruers
  
• Smit/Smets/Smeets
  
• Wouters/Wolters/Walter(s)
  
• Mertens/Martens/Meertens/Maertens
  

Deze klankvariatie is te verklaren uit de nauwe band tussen dialecten en familienamen. In de eeuwen waarin onze familienamen zijn gevormd, was er nog geen Nederlandse standaardtaal, maar bestond het Nederlands uit een verzameling dialecten. Bij de familienaamvorming kwamen elementen uit de dialecten in de namen terecht. De soortnaam ‘koster’ bijvoorbeeld had in de dialecten verschillende klankvarianten: koster, kuster, keuster en kuister. In de regio’s waar men koster zei, werd deze klinker op de familienamen overgedragen. In de gebieden waar men het in het dialect over een kuster, keuster of kuister had, ontstonden de naamvormen Kusters, Ceusters en Cuysters.

De klankgrenzen in de moderne dialecten stemmen meestal vrij goed overeen met de grenzen van de klinkervariatie bij de overeenkomstige familienamen. Maar ze zijn er niet noodzakelijk een exacte afspiegeling van. Ten eerste konden de familienamen sinds hun vastlegging in de Franse tijd niet meer veranderen, terwijl de dialecten, mondelinge vormen van taal, zich verder konden ontwikkelen. Familienamen zijn versteende, historische taalvormen, die een ouder taalstadium weergeven dan de soortnamen waarmee ze zijn gevormd. Ten tweede blijkt men, vooral in Nederland, bij het registreren van de familienamen een aantal dialectische eigenaardigheden uit de naamvormen te hebben weggewerkt.