===== Lexicale variatie: monnik / broeder / pater / frater =====

==== Vraagstelling ====

De verspreiding van familienamen die teruggaan op appellatieven voor mannelijke geestelijken die in een kloosterorde waren ingetreden, wordt gekarteerd. In familienamen frequent overgeleverde lexemen voor leden van de reguliere clerus zijn: 'monnik', 'broeder', 'pater' en 'frater'. 

==== Gegevens ====

Type //Monnik//:\\
Tokens: Demuynck (2089)
De Muynck (1649)
De Munck (1217)
de Munnik (1048)
de Munck (822)
Munnik (702)
de Munk (250)
de Muijnck (222)
Smeuninx (161)
Munk (121)
Munnix (98)
Monk (89)
de Muinck (84)
De Munnynck (57)
Demunck (56)
de Muynck (46)
Monnik (31)
Demuenynck (27)
Demuijnck (25)
De Muijnck (23)
Meuninck (18)
Munck (18)
De Muinck (12)
Monks (12)
Demuinck (11)
Demeunynck (7)

Type //Broeder//:\\
Tokens: Broeders (3349)
den Broeder (493)
Broeder (370)
Broedersz (41)
De Broeder (14)
Den Broeder (14)
Denbroeder (10)
Broedermans (8)

Type //Pater//:\\
Tokens: Pater (3149)
de Pater (935)
Paters (178)
De Pater (26)

Type //Frater//:\\
Tokens: Fraterman (264)
Fraters (111)
Fraeters (29)
Frater (7)

==== Kaart ====

{{::monnikbroederpaterfraterwiki.png?direct&800|}}

==== Commentaar ====

De vier gekarteerde lexemen zijn geografisch complementair verdeeld. Familienaam met //monnik//, met zijn vele schrijfvarianten, zijn vooral in het westen van Vlaanderen frequent, terwijl het type //Pater// in het tegenwoordig protestantse noorden van het taalgebied verspreid is. Tussen het //monnik//- en het //pater//-gebied tekent zich een //broeder//-areaal af: dit type komt voor in het Rivierengebied, Noord-Brabant en Limburg. Het weinig frequente Latijnse equivalent hiervan, //frater//, is verspreid in het noorden van de Antwerpse Kempen en in het noordoosten van het taalgebied, hier in de variant met Nederlands suffix: //Fraterman//.\\
De zuid-noord-tegenstelling //monnik/pater// illustreert het enge verband tussen woord- en naamgeschiedenis. //Monnik// en //pater// zijn allebei Latijnse leenwoorden, maar //pater// is jonger dan //monnik//. Als appellatief is //monnik// al in de 13de eeuw geattesteerd en toponymisch is het al in het Oudnederlands in de plaatsnaam //Monnikendam// bewaard. De eerste vindplaatsen van //pater// daarentegen dateren pas uit de 15de eeuw.\\ 
In het zuiden van het taalgebied zijn bijnamen vroeger tot erfelijke familienamen geëvolueerd dan in het noorden. Dat verklaart waarom het oudere appellatief //monnik// in zuidelijke familienamen bewaard is, terwijl het jongere woord //pater// zich pas in de later ontstane noordelijke familienamen kon doorzetten (Marynissen 2020: 232-233). 

Ann Marynissen

{{tag> monnik}} {{tag> broeder}} {{tag> frater}} {{tag> pater }}